Wat is een trauma?

Je hebt iets ingrijpends meegemaakt en merkt dat dat nog steeds veel invloed op je heeft. Dat kan een verkeersongeluk zijn, een gewelddadige overval, een inbraak, maar bijvoorbeeld ook een echtscheiding of een plotseling ontslag. Je merkt dat je gespannen bent, schrikachtig en onrustiger dan normaal. Je wordt soms ineens overvallen door flashbacks van de gebeurtenis of hebt nachtmerries waarin het lijkt alsof je het opnieuw beleeft. Wat er is gebeurd is zo anders, pijnlijk, schokkend of extreem dat het je als het ware niet lukt om het zomaar in te passen in je hoofd.

Na een ingrijpende gebeurtenis kun je psychische klachten ontwikkelen. Je voelt je depressief, moe en je hebt last van piekeren. Soms merk je dat meteen na de heftige gebeurtenis. Het kan ook dat je pas later merkt dat wat je hebt meegemaakt veel impact op je heeft. Het denken aan de nare ervaring roept vaak zoveel pijn, verdriet of angst op dat je de herinneringen liever uit de weg gaat. 

Gevolg is dat de herinneringen zich aan je blijven opdringen, vaak met alle angst die erbij hoort. Die flashbacks zijn zo intens dat het haast lijkt alsof je het opnieuw beleeft. Je kunt ook terugkerende nachtmerries hebben waarin de ervaring weer als een film aan je voorbij trekt. Als je iets ziet of hoort wat met de ingrijpende ervaring te maken heeft, roept dat heftige emoties bij je op.  Je voelt de spanning en paniek in je lichaam, je krijgt hartkloppingen en hoofdpijn

Mensen met PTSS hebben last van verhoogde prikkelbaarheid. Je voelt je bijvoorbeeld gespannen, onrustig en alerter. Het kan ook zo zijn dat je slechter slaapt en moeite hebt met concentratie. Vaak merken mensen ook dat ze schrikachtig zijn en sneller geïrriteerd raken.

De confrontatie met wat er gebeurd is vaak zo pijnlijk, dat je dit wilt voorkomen. Je gaat situaties die met de pijnlijke ervaring te maken hebben uit de weg en probeert er niet meer aan te denken. Het lijkt alsof je gevoel is afgestompt, je voelt je lusteloos en je hebt nergens meer zin in. Je zou het liefste vergeten wat er is gebeurd en verder gaan. Misschien ben je ook bang voor wat er zal gebeuren als je de herinneringen toelaat.

Daarnaast kan zo’n ingrijpende gebeurtenis de manier waarop je over jezelf, andere mensen en de wereld denkt negatief beïnvloeden. Je kunt bijvoorbeeld last hebben van schaamte- en schuldgevoelens en minder vertrouwen hebben in andere mensen. Je voelt je alleen en onzeker, je hebt het idee dat je onveilig bent, dat er elk moment weer iets naars kan gebeuren. Je zelfbeeld en zelfvertrouwen hebben een deuk opgelopen.

Trauma

Een traumatische ervaring ontstaat door een gebeurtenis die zo erg is dat iemand er achteraf nog heel lang erg mee bezig is. Ook al is het voorbij, in het denken en voelen komt het steeds terug.

Een traumatische gebeurtenis is een onverwachte en zeer intense ervaring die je niet kunt vermijden. Een emotionele ervaring die je overvalt en waarbij je je compleet machteloos voelt.

Wanneer je een trauma meemaakt, reageren je hersenen op een ingenieuze manier om ervoor te zorgen dat jij het beangstigend moment overleeft. Omdat een trauma zo intens en verontrustend is, besluiten je hersenen om het niet volledig en waarheidsgetrouw op te slaan, maar om het te fragmenteren. De vreselijke herinnering wordt in allerlei brokjes verdeeld en overal verspreid in de hersenen opgeslagen. Het voordeel daarvan is dat je op het moment zelf de impact van het gebeuren niet ten volle beleeft. Ook achteraf besef je vaak niet de volledige impact van de gebeurtenis en op korte termijn helpt dat om je goed te voelen en verder te gaan. Het nadeel van deze fragmentatie is dat de ‘schijnbaar onschadelijke stukjes en brokjes herinnering’ - die verspreid zijn in je geheugen - je op lange termijn onverwachts triggeren waardoor je het trauma herbeleeft. Ze zetten de horribele ervaring weer in gang en laten ze afspelen op het scherm van je geheugen. En dan zie je alles opnieuw gebeuren, de hele film of stukken ervan. Die triggers zijn klein en ze lijken onbeduidend – het kan een woord, een geur, een stukje huid zijn ... – en daarom zijn ze ook zo vreselijk onvoorspelbaar.

Mensen met een trauma zijn niet overleden en toch blijft hun geest ergens verloren zweven zonder de weg terug te vinden. Het lijkt alsof ze het contact met de werkelijkheid kwijt zijn omdat ze na de traumatische ervaring voortdurend overal gevaar zien. Ze zijn continu alert en vragen zich onophoudelijk af wanneer ze het gevecht tegen het gevaar (opnieuw) zullen moeten leveren. Deze sluimerende ongerustheid is energie die zich niet heeft kunnen ontladen tijdens of na de gebeurtenis. Ze leidt achteraf vaak tot ‘chronische onrust’ en sterke tot extreme alertheid. Als die klachten langer dan een maand aanhouden, spreken we over een post traumatische stress stoornis, afgekort als PTSS. De symptomen zijn aanhoudende flash backs of herbelevingen, vermijdingsgedrag voor alles wat aan het trauma herinnert, en vergrote alertheid. Vaak gaat PTSS gepaard met een depressie. Herbeleving en vermijdingsgedrag zijn uitingen van je geest die moeite heeft om zich opnieuw te verbinden met het leven en te begrijpen dat het gevaar geweken is. De toegenomen alertheid en de spanningen zijn energierestanten ten gevolge van het trauma die nog niet uit je lichaam geraakt zijn. Weinig mensen weten hoe ze moeten omgaan met trauma’s, hoe ze hun bewustzijn kunnen helpen terugkeren naar de werkelijkheid en hoe ze de geblokkeerde energie kunnen ontladen.

Vaak hebben (getraumatiseerde) mensen te weinig contact met hun lichamelijke en emotionele behoeften. Ze nemen bv. kalmeringsmiddelen om hun alertheid te verminderen, maar daarmee hebben ze het contact tussen hun geest en lichaam niet hersteld. Ze proberen hun angsten te onderdrukken om geen last te zijn voor hun omgeving, maar die angsten blijven latent aanwezig en maken hen toch prikkelbaar en uitgeput. En voor deze poging om ‘zich aan te passen’ betalen ze bovendien een hoge lichamelijke en emotionele prijs! Ze kunnen voor zichzelf de gebeurtenis en alles in de buurt ervan ontkennen, maar door hun vermijdingsgedrag wordt hun leven steeds beperkter tot ze amper nog durven buiten komen. En vaak worden de angsten steeds intenser. Het is geen toeval dat mensen die contact hebben met hun innerlijke zelf, zoals bijvoorbeeld volkeren die nauw met de natuur samenleven, sneller en diepgaander genezen van trauma’s. De reden hiervoor is dat zij aanvoelen en doen wat hen helpt in plaats van te doen wat ze denken te moeten doen.

Hoe verwerk je een trauma

Trauma’s zijn moeilijk te behandelen. Daarenboven onderschatten mensen vaak de impact van dergelijke gebeurtenissen. Het onvoorspelbare karakter van de triggers gecombineerd met het gebrek aan een behandeling maakt dat veel slachtoffers zich radeloos voelen. Ze voelen zich opnieuw slachtoffer. En toch zijn er een aantal reddingsboeien! 1. Het ordenen van gebeurtenissen Het rangschikken van de gebeurtenissen die het trauma veroorzaakten, is een eerste manier om het contact met de werkelijkheid te herstellen en niet continu in angst te moeten verder leven. Door de ordening verhuizen de fragmenten (de triggers) van het onbewuste naar het bewuste geheugen. Ze worden als het ware overgeschreven en zorgen ervoor dat je controle krijgt over het verhaal. En dat is uiteindelijk de ultieme wens van elk slachtoffer: opnieuw controle krijgen over zijn emoties en zodoende ook over zijn leven. Dat bereik je niet door je gevoelens te onderdrukken en jezelf niet serieus te nemen. Je moet de gebeurtenis actief herbeleven en je verhaal tot een geordend geheel brengen dat je kunt afsluiten. Zo herstel je het contact van je geest met de werkelijkheid en dat doe je deze keer op een gecontroleerde en effectieve manier. 2. Triggers opzoeken Op de triggers werken, is een tweede manier om bewuster te worden van je trauma en het contact met de realiteit te herstellen. Maak een lijst van je persoonlijke triggers. Wees alert bij situaties waarbij je angst voelt en noteer welke gebeurtenis en welke gedachten je bang maakten. Stel jezelf dan bewust bloot aan deze persoonlijke triggers zodat je er opnieuw aan kunt wennen zonder angstgevoel.

Laat een trauma blijvende sporen na

Psychische wonden zijn zoals lichamelijke wonden. Als een lichaamswonde voldoende bloedt, is ze zuiver en kan het lichaam ze goed genezen. Blijft er vuil achter dan begint de wonde te etteren en heeft het lichaam de grootste moeite om het op te lossen of lukt het helemaal niet. Zo gaat het ook met psychische wonden: laat je de wonde voldoende bloeden door je verhaal vertellen en/of te huilen, dan geraakt al het vuil eruit en kan de wonde genezen. Maar ze zal wel een blijvend litteken laten, wat minder erg is dan een etterende wonde. Gebeurt dat niet dan gaat ook de psychische wonde etteren en een blijvend probleem veroorzaken.

Waarom zijn bepaalde personen traumagevoeliger

Vroegere en niet-verwerkte trauma’s zullen de verwerking van een nieuw trauma belemmeren. Meestal komen oude trauma’s opnieuw mee naar boven en moeten er plots twee gebeurtenissen een plaats te krijgen. Eigenlijk is dat niet zo erg als het lijkt, want het betekent dat je nu de kans krijgt om alles te genezen. Ook sensitiviteit speelt een rol: hoe sensitiever je bent, hoe gevoeliger je reageert op gebeurtenissen. Trauma’s zullen meer impact hebben bij een persoon die meer openstaat voor prikkels van buitenaf, die door omstandigheden minder sterk is, of bij jonge mensen en kinderen. Je reactie tijdens de traumatische gebeurtenis speelt eveneens een enorme rol en die heb je niet eens zelf in de hand. Een deel van ons brein, het reptielbrein genoemd, reageert als we in levensgevaar zijn. Dit stuk brein beheert een aantal onbewuste functies zoals onze ademhaling en onze hartslag, maar het bepaalt ook de beslissing of we in een gevaarlijke situatie best vechten (de vijand proberen te overmeesteren), vluchten (de situatie ontlopen) of verstijven (niet uitdagen). Welke strategie het wordt, dat beslist ons reptielbrein onbewust en volledig autonoom. Vaak reageren we niet zoals we verwacht hadden en dat is achteraf moeilijk te verwerken. Zeker als we ‘moeten’ kiezen voor de verstijfstrategie, zal de verwerking van het trauma veel moeilijker zijn omdat onze angst nog bevroren zit in ons lichaam en we ze er achteraf zelf moeten zien uit te krijgen. Mensen die verstijven tijdens een traumatische gebeurtenis hebben dus een grotere kans op emotionele schade.